Կարդում ենք արևմտահայերեն
Նախագծի նպատակը
- Հայերենի տարբեր շերտերին անդրադառնալը
- Մայրենի լեզվի պահպանման խնդիրը արժևորելը
- Լեզվի զարգացման միտումները ուսումնասիրելը
- Լեզուն որպես մշակութային արժեք ընկալելը, պահպանելը ու, ըստ արժանվույն, ներկայացնելը
Առաջարկում եմ կարդալ
Նպատակը՝ արևմտահայերենի ուսումնասիրում, կարդալու, հասկանալու ուսուցում
Մասնակիցները՝ ավագ դպրոցի սովորողներ
Համագործակցություն՝ մայրենի լեզու, երաժշտություն
Արդյունքը՝ սովորողների ներկայացումով, ընթացքը պատմող նյութերով
Նախատեսված ժամկետը՝ նոյեմբեր
Ընթացքը՝ սովորել անգիր ընտրած ստեղծագործությունները, հատվածները, պիեսի՝ իրենց բաժինները։ Կարդալ, վերլուծել, ուսումնասիրել, հետազոտել։ Սովորած ստեղծագործությունները ձայնագրել, տեսագրել։ Բոլոր նյութերը տեղադրել բլոգներում։
1․ Վահան Թեքեյան
Թեքեյանի լավագույն բանաստեղծությունները կարդալիս ինձ միշտ թվացել է, թե կանգնել եմ մեր ճարտարապետական որեւ նշանավոր կոթողի դեմ՝ նույն խորհրդավոր խոհունությունը, ձեւերի նույն ներդաշնակությունը, նույն անզարդ ու զուսպ վեհությունը։
Վահագն Դավթյան
Կանձրեւե, տղա՛ս աշունը թաց է,
Թաց աչքերուն պես խեղճ խաբված սիրույն…
պատուհանն ու դուռը գնա գոցե
Եվ դեմըս եկուր նստիլ վեհագույն
Լռության մը մեջ…: կանձրեւե տղա՛ս
Կանձրեւե՞ երբեմն հոգիիդ մեջ ալ
Կմըսի՞ սիրտըդ, եւ կդողդըղա՞ս
Խորհելով պայծառ արեւին անցյալ
Դռան մը ներքեւ գո՜ց ճակատագրին
Բայց կուլաս, տըղա’ս… մութին մեջ հանկարծ
Ծանր արցունքներ աչքերդ կգլորին…
Լա՛ց անմեղության արցունքը անդարձ,
Լա՛ց չգիտնալով, խեղճ, անգե՛տ տղաս,
Խե՜ղճ որսը կյանքին, ա՜հ, լա՛ց, որ մեծնաս…
——————————————————————
Փափագ
Անուշ հոգի մը ըլլար,
Ես այն հոգվույն սիրահար,
Ան իմ երկինքըս ըլլար։
Ես այդ հոգին պաշտեի
Ինչպես երկինքը ծավի,
Զայն հեռուե՜ն պաշտեի։
Ան ցոլանա՜ր սրտիս մեջ
Իր լույսերովը անշեջ,
Ես սուզվեի՜ անոր մեջ։
Անուշ հոգի՜ մը միայն,
Ու գրկեի՜ ես անձայն
Զայն հոգիիս մեջ միայն․․․
———————————————————————————————-
2․ Պետրոս Դուրյան –շրջասույթ՝ Սկյուտարի Սոխակ
Ո՜հ, ի՞նչ ես դու, սե՞ր, երկնի հուր կամ ժըպի՞տ․․․
Չ՚ունի երկին աչացդ կայծերն ու կապուտ,
Վարդը չ՚ունի քու լանջդ ամբիծ, լուսափթիթ,
Չ՚ունի լուսինն վարդերն շիկնոտ այտերուդ։
Գիշերն երկնի կայծից, լուսնույն սխրադեմ,
Ցերեկն ալյաց, ծաղկանց ժպտիս․․․ մեկո՜ւն գեթ․․․
Իսկ քեզ համար ես արցունքով կ՚աղոթեմ,
Դու չ՚ես շնորհեր նայվածք մ՚ինձ հուր աչերեդ։
Արդյոք էա՞կ մ՚ես թե երկնի զըվարթուն,
Կը նախանձին փայլիդ վըրա վարդ, լուսնակ.
Ձայնիկդ ապշած լըսելով քաղցր ու թրթրուն`
Նոճերու մեջ կ՚սըգա լըռիկ լուսինյակ։
Ծնեի իցի՜վ թ՚հեւացող հով մ՚անուշիկ
Եվ գգվելով երազք ճակտիդ այդ անսուգ`
Տայի շունչըս շուրթերուդ մեջ ես հուշիկ,
Լոկ սրբելով` եթե շողար աչքդ արտսուք։
Պարտեզդ իցի՜վ թե փթթեի վարդ լացող,
Եվ երբ գայիր այգուն շաղին ժպտով պերճ՝
Գունովս ներկել այտերդ, թափել գոգդ իմ ցող,
Թոռմեի գիրգ ձեռքըդ տայի կյանքիս վերջ։
Բխեի ես իցի՜վ թ՚առու մը վըճիտ,
Եվ երբ հուշիկ նստած մոտ իմ եզերքին,
Ցոլանար իմ հայելվույն մեջ քու ժըպիտ՝
Պղտորելով կապույտ ալիքս՝ ցամքեին։
Ա՜հ, իցի՜վ թե լինեի ես ճառագայթ,
Շողշողայի դեմքիդ վըրա վայրիկ մի,
Խաբեի քեզ թ՚ես ավելի գեղազարդ,
Ի՚անուշաբույր մազերուդ մեջ մարեի։
Այլ ո՛չ, անգո՛ւթ, եթե տըվիր մեկուն սեր,
Իցի՜վ թ՚անոր գերեզմանին քարն լինիմ,
Եվ դու թոշնած գաս շնչե՜լ շուրջս․․․ արտասվե՜լ․․․
Քեզ հըպելու համար հարկ լոկ գոլ շիրիմ․․․
*************************************************************************************
3․ Գրիգոր Զոհրապ
Եկուր
Եկուր
Երբոր օր մը ըզգաս պետքը,
Զըզվածշուրջիդ կյանքեն շինծու, Երջանկության փախչող հետքը Անցյալին մեջ փընտըրտելու: Որովհետեւ, ո՜վ դառնություն Ասկից վերջը աչքիդ ծարիր
Պետք է դընես եւ անարյու
Շրթունքներուդքիչ մը կարմիր: Քալած ատենդ երբոր ճամփան, Նայվածքդ ամենքը չը թովե, Եվ զարմացած չը փըսփըսան.
«այս աղվոր կինն ո՞վ է»:
Երբոր ներկանցուրտ ու ցամաք Դառնա քեզի կամաց-կամաց, Կսկիծներով լեցվի համակ Ապագադ ալ մըռայլամած,
Եվ ուրանա իսկ քեզ, ով իմ,
Կյա՛նքըս, աշխարհը համրորեն,
Ես անցյալն եմ հավատարիմ,
Իմ գրկիս մեջ եկու՛ր նորեն:
Հրակ Ժիլաքյան
4․ Միսաք Մեծարենց
Արյուն է եղել աշխարհում։— եղել է եղեռն ու կռիվ։
լեռնացել են ուժեր վիթխարի՝ ամեհի ելած իրար դեմ:
աշխարհից հեռու մի գյուղում, եղեգնյա մի սրինգ կտրած,
արև է երգել ու գարուն այս հիվանդ, հանճարեղ պատանին։ (Չարենց)
Երազի օրեր (երգում են սովորողները) երաժիշտ՝ Նելլի Փիլոյան
Կարմիր ծաղիկ մը գարունի
Առտու մը ինծի նվիրեցիր․
Ըզգացի թե տենդեր ունի
Երազկոտ միտքըս ուշացիր։
Խանդաղատանք մը հորդեցավ
Իմ նըվաղկոտ լանջքիս տակ՝
Դողաց սիրո սարսուռն անցավ՝
Ու թովանքը համբույրին հուր։
Եվ ըղձակաթ իմ հեգ հոգիս
Ըզգաց սիրտիդ հուրքն արծարծուն,
Ու մետաքսե ուղի մը զիս
Սեր-ծաղիկին տարավ ածուն։
Հոն ժըպտեցավ կյանքը ինծի,
Հըմայքներու հույլովն անցավ,
Եվ ուրվական մը կասկածի
Անոր մոտեն երբեք չանցավ։
—————————————————
Աքասիաներու շուքին տակ
Ծաղիկներէն յուշիկ թերթեր կը թափէ
Բուրումներով օծուն հովիկն իրիկուան,
Հոգիներուն կ’իջնէ երազ մը բուրեան,
Ի՜նչ հեշտին է մըթնշաղն այս սատափէ։
Աքասիաներ, գինով լոյսէ ու տապէ,
Օրօրուելով մաքուր շունչ մը կը հեւան.
Մինչ կը ձիւնէ ծաղիկն իրենց հոտեւան՝
Զոր խօլաբար հովը գրկել կը շտապէ։
Ու լոյսն անոնց, անխօս հուրի՛ դիւթական
Հըմայագեղ ու վարսքերով արծաթէ,
Շատրըւանին կ’իջնէ գուռին մէջ կաթէ։
Ջուրը ցայտքէն ծաղիկ ծաղիկ կը կաթէ.
Վըճիտ, ինչպէս լոյսէ արցունքը մանկան,
Նըւագն անոր կը հեծեծէ հեշտական։
Ծաղիկներէն հովը թերթեր կը թափէ…։
5․ Վահան Թոթովենց —արձակ բանաստեղծություններ
Երգ մը
Երգ մը անոր, զոր կճանչնաս։
Ո՞վ կաթեց այնքան լույս քու աչքերուն խորը, ո՞վ պարգեւեց քու երիտասարդ ճակատին դարերուն լրջությունը, եւ քու ամեն մեկ խոսքին մեջ՝ երկունքներու խորհուրդն ու խաղաղությունը։ Աչքերդ տեսնողը պիտի կոչեր. «բեկորը հսկա արեգակին»։ Ճակատդ տեսնողը պիտի անվաներ քեզ կնքողը բոլոր դամբարաններուն, իսկ ան, որ քու երգը լսեր, պիտի ըսեր. «ահա՛ ծորակը, ուրկե բոլոր քաղցրությունները կհոսին։
Բայց ես, որ քեզ ամբողջովին կճանչնամ — ճակատդ, աչքերդ, լեզուդ, հոգիդ, սիրտդ, ստինքներուդ աղավնությունը եւ մերկությանդ աստվածությունը, պիտի ըսեի. «ահա՛ կույսը, ահա՛ արշալույսներու մարմնացած շունչը»։
Ես ծաղիկ չունիմ
Իմ ծաղիկներս ես բաշխեցի ուրիշներուն եւ իմ գարնան կողովը պարապ է։ արծաթ չստացա ես իմ ծաղիկներուս փոխարեն, այնպե՜ս տվի ես բոլորին, իմ գարնան կարմիր վարդերը․․․ Ես հազիվ կը դողդոջեմ անոնց թարմության հիշատակով։ Ձեռքս կը նետեմ կողովիս, անիկա լեցուն էր գարնան ծաղիկներով, որո՞ւ տվի ես զանոնք, ո՞վ տարավ եւ ի՞նչ նվիրեց փոխարեն։ Իմ գարնան կողովը պարապ է, ի՞նչ ես դեմս կանգնած լալագին եւ ո՞վ ես դու… Ծաղիկ չտվի քեզ, ես բոլորին բաշխեցի իմ գարնան ծաղիկները։ Իմ գարնան կողովին մեջ միայն անցած աղվորություններու դողդոջուն բերկրանքը կա… Ես ծաղիկ չունիմ։
6․ Դանիել Վարուժան
Ձոն
Եղեգնյա գրչով երգեցի փառքեր.
— Քեզի ընծա՜, իմ հայրենիք —
Սոսյաց անտառեն էի զայն կըտրեր,
— Քեզի ընծա՜, հին հայրենիք —
Եղեգնյա գըրչով երգեցի քուրմեր,
Ընդ եղեգան փող լո’ւյս ելաներ։
Եղեգնյա գըրչով երգեցի կարոտ.
— Ձեզի ընծա՜, հայ պանդուխտներ —
Ան տարաշխարհիկ բույսի մ՚էր ծըղոտ…
— Ձեզի ընծա՜, հեգ պանդուխտներ —
Եղեգնյա գըրչով երգեցի հարսեր.
Ընդ եղեգան փող ո’ղբ ելաներ։
Եղեգնյա գըրչով երգեցի արյուն,
— Ձեզի ընծա՜ , սուրի զոհեր —
Ան ծլած էր մոխրի մեջ իբրեւ կընյուն
— Ձեզի ընծա՜, կրակի զոհեր —
Եղեգնյա գըրչով երգեցի վերքեր.
Ընդ եղեգան փող սի՛րտս ելաներ։
Եղեգնյա գըրչով որբ տունս երգեցի.
— Քեզի ընծա՜ , հայր ալեհեր —
Ցամքած աղբյուրեն մեր զայն հոտեցի…
— Քեզի ընծա՜, մայր կարեւեր
Եղեգնյա գըրչով օճախս երգեցի,
Ընդ եղեգան փող ծո՛ւխ ելաներ։
Ու պայքա~ր, պայքա~ր, պայքա~ր երգեցի.
— Ձեզի ընծա~, հայ մարտիկներ —
Գրիչս եղավ անթրոց սըրտերու հնոցի…
— Ձեզի ընծա~, քաջ մարտիկներ —
Եղեգնյա գըրչով վըրեժ երգեցի.
Ընդ եղեգան փող բո՛ց ելաներ։
7․ Վերջում՝ փոքրիկ պիես—Հ․ Պարոնյան՝ «Քաղաքավարության վնասները» -մեկ նովել։
Հեղինակ—-Բռնավոր մը կա, որ գեղեցիկ անվան տակ ծածկվածզմեզ գերության կը դատապարտե նույնիսկ այն առանձնաշորհմանց մեջ, զորս մեր կամքն կը շնորհե մեզ եւ որոց չհակառակիր օրենքն: այս բռնավորը բնության ալ կը հակառակի եւ թույլ չտար անոր, որ ազատ համարձակ գործե մարդ էակին վրա: Այս բռնավորը քաղաքավարությունն է: Այս բռնավորին հակառակորդներն անկիրթ կանվանվին հանիրավի։ Այս քաղաքավարությունն քաշվելու բան չէ մանավանդ անոնց համար, որ կը սիրեն եւ տրամադրություն ունին բնության օրինաց հետեւիլ եւ այս ընթացքով երջանկություն գտնել: Հասկցնելու համար, թե որչափ կը չարչարվին, կը հարստահարվին այս խեղճերն, արժան կդատենք օրինակ մը մեջ բերել։ Սեդրաք աղան կոշկակարի մը խանութը կը մտնե: Սեդրակ աղա— բարեկամ, — կըսե կոշկակարին, — զույգ մը կոշիկ կուզեմ ապսպրել: Կոշկակար— շատ աղեկ: — Կոշիկներուն քիթը նեղ ըլլալու չեն: — Հիմիկվան մոտայեն չեք ուզեր ըսել է: — Միայն կուզեմ, որ ոտքս կոշիկի մեջ կարենա շարժիլ. Նեղ ոտքի աման չեմ ուզեր, որովհետեւ նասըր ունիմ — Գլխուս վրա, ձեզի անանկ կոշիկ մը շինեմ, որ թե մոտայի համաձայն ըլլա, եւ թե ձեր ոտքերը չսխմեն Կոշկակարը Սեդրաք աղային ոտքի չափը կառնե եւ կիմացնե —Քանի մ’օրեն պատրաստ կըլլան կոշիկները, համեցեք: դադար։ մասնակիցները անցնում են բեմով։ Կմտնե Սեդրաք աղան, կդիմե կոշկակարին: — Պատրա՞ստ են կոշկիկներս: — Այո պատրաստ են: Կոշկակարին աշակերտը Սեդրաք աղային կը ներկայացնե կոշկիկները: Սեդրաք աղան կնայե․ — Եղբայրս, — կսե Սեդրաք աղան, — ասոնք պզտիկ են: — Ընդհակառակն, մեծ են: — Ասոնց քթները նեղ են: — Չեմ կարծեր, շատ լայն քթերն այսօր մաքպուլ չեն։ Կաղաչեմ անգամ մը ձեր ոտքն անցունեիք սա կոշիկները: Սեդրաք աղան կը նստի: Կոշկակարին աշակերտը քառակուսի տախտակ մը կը դնե Սեդրաք աղային ոտքերուն տակը: Սեդրաք աղան կը ձեռնարկե նոր կոշիկներն հագնելու: Կոշկիկները կապստամբին: — Ոտքդ ուժով կոխե, — կը պոռա կոշկակարն: — Ոտքի վրա ել ու այնպես կոխե, — կսե կոշկակարին քալֆան: — Ուժով ոտքդ գետինը զարկ, — կը խրատե կոշկակարին աշակերտը: — Ծո, սա փոշին ցանե քիչ մը կոշիկներուն մեջ, որ Սեդրաք աղային ոտքերը դյուրությամբ սահին ու մտնեն, — կը հրամայե կոշկակարն պզտիկ աշակերտին: Հրամանը կը կատարվի: Կոշիկներն հաստատամիտ են: — Էոֆ, քրտնեցա, պե ատամ, — կըսե Սեդրաք աղան երեսը թթվեցնելով, — քեզի քառասուն անգամ ապսպրեցինք, որ մեծ ըլլան, լայն ըլլան, երկար ըլլան:
— Կերեւա, որ ոտքերդ ալ քրտնած են եւ անոր համա
— Չէ, ճանըմ… կոշիկները նեղ են:
— Անգամ մը հագնիս, կը բացվին: Լայն ոտքի ամաններն ավելի կը վնասեն նասըրներուն:
— Չեմ կրնար կոր հագնիլ:
Կոշկակարն քալֆայովն և աշակերտներովն Սեդրաք աղային օգնելու կերթա: Երկու հոգի սեդրաք աղային թևը կը մտնեն. Կոշկակարն Սեդրաք աղային մեկ ոտքը կը բռնե և կաշխատի կոշիկին մեջ դնել: Ամբողջ կոշկակարյան խումբը կը քաջալերե Սեդրաք աղան.
— Հա, հա, կմտնա կոր…
— Քիչ մ’ալ համբերու
